عوامل بسیار مهمی در ایجاد سیل دخیل هستند که یکی از آن‌ها تجاوز به بستر و حریم رودخانه‌ها، ساخت و ساز بی‌رویه و توسعه فعالیت‌های عمرانی در مجاورت آبراهه‌ها است. این ساخت و سازها موجب بسته شدن مسیرهای عبور سیلاب در مناطق شهری می‌شود و افزایش روزافزون جمعیت جهان و توسعه سریع زندگی شهری و روستایی در حوضه‌های آبریز و اراضی حاشیه رودخانه‌ها ودخالت‌های بشری در رودخانه‌ها برهم خوردن تعادل این اکوسیستم‌های آبی و در نتیجه تغییر پتانسیل انتقال جریان و رسوب را در پی دارد.
سیل یکی از چند مخاطره طبیعی است که برآورد دقیق میزان صدمات ناشی از وقوع آن امکان‌پذیر نیست و خطر وقوع آن نیز در طی زمان افزایش یافته است. دلیل این افزایش را می‌توان تغییرات آب و هوایی و گرمایش جهانی همچنین فعالیت‌های مخرب بشری از جمله قطع درختان ، گسترش شهرسازی در حوضه‌های آبریز و در داخل بستر و حاشیه رودخانه‌ها و آبراهه‌ها عنوان کرد. تجاوز به حریم رودخانه‌ها و ساخت و ساز و توسعه فعالیت‌های عمرانی در مجاورت کانال‌ها و آبراهه‌ها سبب شده است که مسیرهای عبور سیلاب در مناطق شهری بسته شود.
در ادامه به نکاتی درباره ساخت و ساز بی رویه در حریم رودخانه‌ها و تاثیر آلودگی‌هایی که انسان‌ها در رودخانه‌ها ایجاد می‌کنند اشاره می کنیم:
- اگر به ساخت و سازهای نادرست در حریم و بستر رودها و مسیلها توجه نشود، در آینده و در مواجهه با بارش‌های شدید و سیل‌های احتمالی، ممکن است با خساراتی به مراتب بیشتر و جبران ناپذیرتر روبرو شویم.
- رودها طی سالیان در مسیر حرکت خود تغییراتی ایجاد می‌کنند که باید بدان توجه داشت. هیچ رودی در هیچ کجای دنیا وجود ندارد که فقط در یک مسیر ثابت جریان داشته باشد و با گذر زمان تغییر موقعیت نداده باشد.
- رودها براساس شرایط با گذر زمان تغییر مسیر می‌دهند که این موضوع به پویایی و باروری خاک و زمین کمک می‌کند ولی متاسفانه امروزه به این نکته چندان توجهی نمی‌شود و سازندگان فقط به دنبال مهار جریان طبیعی رودخانه‌ها و مسیلها هستند بنابراین سیل‌هایی که در سال‌های اخیر رخ داده تخریب‌های بسیار زیادی را به همراه داشته است.
- رودخانه‌ها موجودات زنده و پویایی هستند و همواره برای حفظ بقا و تعادل خود تلاش می‌کنند.
- بعضی مواقع افراد برای افزایش سود شخصی اقداماتی همچون رعایت نکردن حریم رودخانه‌ها را انجام می‌دهند و برای جلوگیری و پیشگیری از سودجویی شخصی بعضی افراد بایستی اقدام بنیادی انجام شود.
- افزایش روزافزون جمعیت جهان و توسعه سریع زندگی شهری و روستایی در حوضه‌های آبریز و اراضی حاشیه رودخانه‌ها، اقدامات نسنجیده و غیر علمی و افزایش ساخت و سازهای اعیانی در بستر رودخانه‌ها و روند تخریب حوضه آبریز و تجاوز به بستر و حریم رودخانه‌ها، تصرف غیرقانونی اراضی نه تنها امکان استفاده از پتانسیل‌های آبی را کاهش می‌دهد بلکه خسارات جبران‌ناپذیری بر اثر طغیان‌های کنترل نشده برجان و مال مردم وارد می‌کند و زیان‌های اقتصادی عمده به بار می‌آورد.
- دخالت‌های بشری در رودخانه‌ها موجب برهم خوردن تعادل این اکوسیستم‌های آبی و در نتیجه تغییر پتانسیل انتقال جریان و رسوب می‌شود بنابراین رودخانه در این شرایط به دنبال مطالبه حق خود است و متناسب با دوره برگشت سیلاب رخداده، آن بخش از دخالت‌هایی را که در محدوده پهنه سیلاب قرار دارند، تحت تاثیر قرار می‌دهد.
- متاسفانه در حال حاضر فرهنگ بسیار خوب گذشته را در حفظ پاکیزگی آب از دست داده‌ایم. در گذشته آلوده کردن آب را بسیار بد می‌دانستیم و حتی عشایر کنار رودخانه اتراق نمی‌کردند تا مبادا آلودگی‌هایشان وارد رودخانه شود و به تمیز نگه داشتن رودخانه‌ها بسیار حساس بودند اما برعکس امروزه متاسفانه برخی دور ریختنی‌های خود را به رودخانه‌ها می‌ریزند.
- آثار تخریب‌ها بسیار وسیع و هزینه جبران خسارات بسیار زیاد است. وقتی یک سیل بزرگ در مسیر خود حرکت می‌کند، اجسام کوچک و بزرگی همچون سازه‌ها، دیوارها و درخت‌هایی که درحاشیه قرار دارند را از جایگاهشان جدا و با خود همراه می‌کند و هنگامی که با یک تنگه در مسیر خود مواجه می‌شود، این اجسام روی هم تلنبار می‌شوند و سد موقتی را درست می‌کنند که پس از مدتی فشار شدید حاصل از جریان سریع و بزرگ سیل، این سد موقت را با شدت تخریب می‌کند و با جریانی به مراتب پرانرژی‌تر، هر آن چه که در مسیر خود دارد را از بین می‌برد.
- دخل و تصرف فقط به شکل ساخت و ساز بی‌رویه نیست و حتی برداشت بی‌رویه شن و ماسه از بستر رودخانه هم معنای دخل و تصرف دارد. برداشت بی‌رویه شن و ماسه از بستر رودخانه سبب تشدید جریان سیل می‌شود و در میزان مخاطرات حاصل از سیل تاثیرگذار است.
کلام آخر :
بشر نمی‌تواند از بلایای طبیعی جلوگیری کند اما می‌تواند با رعایت حریم و بستر رودخانه و احترام به خانه رود خسارت ناشی از سیلاب را کاهش دهد.
